W badaniach jakości nasienia (spermiogram) określa się morfologię plemników, czyli ich budowę. Teratozoospermia występuje, gdy w ejakulacie jest mniej niż 30% plemników prawidłowych. Plemniki mogą mieć wady związane z budową akrosomu, główki, wstawki i witki oraz cytoplazmy plemnika.

Spotykane wady plemników (nieprawidłowe plemniki)

1. plemniki z kroplą cytoplazmatyczną (niedojrzałe),
2. plemniki o patologicznej budowie główki:
- amorficzne główki
- okrągłe główki
- wydłużone główki
- podwójne główki
- małe główki
- duże główki
- z wakuolami w główce
3. plemniki o patologicznej budowie wstawki:
- ze zmianami w okolicy wstawki
4. plemniki o patologicznej budowie witki:
- ze zmianami w części dalszej witki

Jeśli w ejakulacie jest ponad 70% plemników z wadami w budowie, wówczas mówimy o teratospermii. Wyróżnia się dwa rodzaje teratospermii - teratospermię wtórną i pierwotną.

Teratospermia wtórna

Teratospermia wtórna może być nabyta na skutek różnych chorób i dysfunkcji np. wnetractwo złe i długo leczone.

Teratospermia pierwotna

Teratospermia pierwotna ma nieznaną etiologię. Jej wystąpienie może mieć źródło już w życiu płodowym męskiego noworodka (uszkodzenie nabłonka a wskutek tego patologie budowy główki, wstawki lub witki).
Najczęściej występuje problem patologii główki (brak akrosomu lub patologiczny kształt). Brak akrosomu nie pozwala penetrować komórki jajowej, tymczasem patologia główki prowadzi do zlej embriogenezy i poronień lub pustych jaj.
Nie ma leczenia przyczynowego.

Teratospermia może mieć również przyczyny mechaniczne (np. żylaki powrozka). W przypadku żylaków można je usunąć i polepszyć parametr morfologii.

Jedną z przyczyn nieprawidłowej morfologii plemników mogą być niedobory cynku i selenu, które odgrywają ważną rolę w prawidłowej spermatogenezie (produkcji plemników).

Należy zwrócić uwagę na fakt, że nawet z teratospermią można zajść w ciążę (np. przy kilkunastu procentach prawidłowych plemników). Jednakże prawdopodobieństwo zostania rodzicami drogą naturalną jest trzy razy mniejsze, potrzeba trzy razy więcej czasu (niż u zdrowej pary) na zapłodnienie i jest trzy razy mniejsza szansa na to, że zapłodni się dobry plemnik. Wynika to z faktu, że każdy plemnik (nawet teratospermiczny), który posiada akrosom może zapładniać. Niestety w takiej sytuacji istnieje również ryzyko wadliwej embriogenezy i nieprawidłowego rozwoju ciąży.

Palenie papierosów uszkadza DNA, co prowadzi do patologicznej ciąży i wrodzonych wad dziecka. U dzieci, których ojcowie palili więcej niż 20 papierosów dziennie, zachorowalność na raka wynosi 42%. Palenie w istotny sposób zmniejsza ilość spermy oraz redukuje ilość krwi w penisie, co może prowadzić do impotencji.